Met of zonder voorzetsel? Zinsdelen in beweging.

Een aantal Nederlandse werkwoorden vertoont de mogelijkheid om zowel met als zonder een voorzetsel voor hun object te verschijnen, zoals de voorbeelden in (1)-(3) laten zien: (1) Minister Vandenbroucke zoekt (naar) een oplossing. (2) Albrecht was het hoofd van het huis Wittelsbach, dat van 1180 tot 1918 (over) Beieren regeerde. (3) (Met) hete koffie gemorst. Ons doel is in kaart te brengen (i) om welke werkwoorden en voorzetsels het gaat (ii) wanneer taalgebruikers kiezen voor de variant met of zonder voorzetsel, en hoe we die keuze kunnen voorspellen (iii) in welke mate die keuze telkens bepaald wordt door dezelfde factoren, of door factoren die beperkt zijn tot bepaalde werkwoorden, of tot specifieke variëteiten van het Nederlands, zoals het Belgisch of Nederlands Nederlands. Voor een antwoord op die vragen maken we gebruik van het Sonar-corpus (Oostdijk et al. 2013), een gigantische verzameling geschreven Nederlands uit diverse regio’s en registers, van kranten tot ondertitels. Eerst hebben we 102 werkwoorden geïdentificeerd die zowel met als zonder voorzetsel voor hun object voorkomen. Vervolgens hebben we de beide varianten per werkwoord gecodeerd voor eventuele betekenisverschillen (de Swart 2014; Perek 2015; Pijpops Speelman 2017), verwerkingsfactoren, zoals complexiteit en/of informatiestructuur, (Grondelaers et al. 2009; Jaeger 2010), en sociolinguïstische factoren zoals regiolect of register (Grondelaers, Stefanpeelman Geeraerts 2008). De resultaten van dit onderzoek worden teruggekoppeld naar taalkundige theorievorming, maar we hebben ook oog voor praktische toepassingen. Zo is het handig voor tweedetaalleerders van het Nederlands, en natuurlijk voor hun docenten, om precies te weten wanneer ze het voorzetsel best wel, dan weer niet dienen te gebruiken. Daarnaast kunnen vertalers er hun voordeel mee doen, en ten slotte is het voor alle liefhebbers van de Nederlandse taal ook eenvoudigweg leuk zijn om grip te krijgen op de subtiele finesses van onze taal.