De Stichtingen in Belgie. Rapport 2017

Filantropische stichtingen zijn in België meer en meer zichtbaar in de media en actief in het publieke debat. In een context waar de maatschappelijke noden elke dag lijken toe te nemen, groeit ook de waaier van domeinen waar stichtingen een rol spelen. De Belgische stichtingen verruimen en vernieuwen hun werkmethodes, verhogen hun efficiëntie en proberen een maximale impact te bereiken voor hun begunstigden. Vanuit dat perspectief zijn ze ook geneigd om nauwer samen te werken met andere filantropische organisaties of om een verbindingsrol te vervullen met zowel publieke als private spelers uit de gemeenschapssector. De Belgische stichtingen verrijken en vernieuwen hun werkwijzen en verhogen hun efficiëntie om een zo groot mogelijke impact op hun doelgroep te bereiken.
De Belgische stichtingen worden overigens almaar talrijker. Sinds de inwerkingtreding van de wet van 2002 die de notie van wat een stichting verduidelijkte doch ook het statuut van de private stichting bepaalde, kent de sector een forse groei. Waar België in 2002 nog 298 stichtingen ‘van openbaar nut’ kende, tellen we einde 2015 een totaal van 1.751 stichtingen, waarvan 573 van openbaar nut en 1.178 private stichtingen. Ondanks de sterke groei blijft de sector van Belgische stichtingen en het werk dat zij verrichten in grote mate onbekend bij het brede publiek.
In het verleden werden over de sector [1] enkele heel gerichte onderzoeken uitgevoerd, die weliswaar kwaliteitsvol waren maar niet echt toelieten om de ontwikkeling van de sector te volgen of om de preciese werking van de stichtingen te analyseren of te begrijpen. In 2014 hebben we in samenwerking met het Belgisch Netwerk van Stichtingen [2] een overzicht van de sector gepubliceerd, dit was gebaseerd op de ontwikkeling van de eerste volledige databank over Belgische stichtingen. In het eerste deel van deze publicatie stellen wij een update van dat overzicht voor met preciese gegevens over de types stichtingen en hun aantallen, groei, geografische verdeling, activiteitsdomeinen enz.
Het tweede deel van deze publicatie geeft een overzicht van de resultaten van de eerste grondige bevraging over de stichtingen met een doelstelling van algemeen belang: enerzijds de stichtingen van openbaar nut en anderzijds de private stichtingen. Per december 2014 werden zo 1.227 stichtingen geteld.
Hiervan heeft ongeveer 20 % ons in vertrouwen genomen, en geantwoord op een gedetailleerde vragenlijst betreffende volgende thema’s: Wie zijn de Belgischestichters? Wat waren de oorspronkelijke redenen om een stichting op te richten? Hoe werken de stichtingen? Met welke middelen? Hoe kiezen ze hun activiteiten en begunstigden? Hoe is het beheer van de stichtingen georganiseerd (goed bestuur / governance)? Wat zijn de uitdagingen voor de toekomst wat betreft de sector? De rijke gegevens in deze publicatie helpen om een nieuw beeld van de Belgische stichtingen en hun activiteiten te vormen. Het onderzoek is een belangrijke stap om de sector gestructureerd in kaart te brengen en verder te ontwikkelen. Het biedt ook antwoorden op de uitdagingen qua zichtbaarheid en verantwoording die de stichtingen aangeven, waarbij vooral een verdere professionalisering van de sector tot de oplossingen hoort. De lezer zal tegelijk opmerken dat de Belgische stichtingen niet gewacht hebben op dit onderzoek om dynamisch en innovatief met hun werking om te gaan. We hopen dat deze publicatie zal helpen om de verschillende actoren beter te leren kennen en dat ze zal bijdragen aan het dynamische denkproces over de evoluties in de sector.
Tot slot past dit werk in een Europese onderzoeksdynamiek, opgericht dankzij verschillende stichtingen en academische centra rond filantropie. Deze dynamiek werd gestructureerd via het European Research Network on Philanthropy [3]. Dit netwerk laat voortaan toe om de Belgische stichtingen beter te situeren in het Europese ecosysteem rond filantropie.