[en] Introduction: Drug-induced calculi are rarely reported in literature but represent a seldom reported complication of long-term or high-dose prescription of certain medications. We review here some drugs involved in stone formation from first case reports of sulfonamides in the 1930s to protease inhibitors and sulfadiazine with more recent emergence of HIV and opportunistic infections. Finally, we will study in particular sulfasalazine and mesalazine, two different forms of a drug used for treatment of ulcerative colitis or Crohn's disease. Material and methods: Review of the literature and report of a series of ten new cases of mesalazine-induced nephrolithiasis. Results and discussion: Ten patients (eight women and two men) produced stones spontaneously passed (n = 9) or surgically removed (n = 1). Patients received mesalazine either for ulcerative colitis (n = 6) or Crohn's disease (n = 4). The daily oral dose was 4 g/d in nine patients and only 2 g/d in one subject. The duration of medication before stone episode ranged from one month up to 15 years with an average of four years. Stone analysis found pure mesalazine in all stones analyzed (n = 9). Rod-shaped crystals found in urine of one patient (stone unavailable) were identified as mesalazine by Fourier transform infrared spectroscopy. Conclusion: We report the largest case-series of mesalazine nephrolithiasis, and the first case of mesalazine crystalluria to date. Nonmetabolized mesalazine composition of concretions suggests peculiar drug absorption and/or metabolism in these patients. Of note, women seem to be more affected by this side effect.
Disciplines :
Laboratory medicine & medical technology Urology & nephrology
Author, co-author :
Chebion, Guillaume; Sorbonne Université, Paris, France
Bugni, Estelle; ProBioQual, Lyon, France
Gerin, Vincent; Laboratoire de Biologie Médicale, Clinique Saint-Pierre, Ottignies, Belgium
Daudon, Michel; Service des Explorations Fonctionnelles, Hôpital Tenon, APHP, Paris, France ; INSERM UMRS 1155, Sorbonne Université, Hôpital Tenon, Paris, France
CASTIGLIONE, Vincent ; Centre Hospitalier Universitaire de Liège - CHU > > Service de chimie clinique
Language :
English
Title :
Drug-induced nephrolithiasis and crystalluria: The particular case of the sulfasalazine derivatives
M. Daudon, M. F. Protat, R. J. Réveillaud, Ann. Biol. Clin. (Paris), 1983, 41, 239-249.
R. Asper, Clin. Chem., 1986, 24, 767-768.
A. Rapado, M. L. Traba, C. Caycho, L. Cifuentes-Delatte, Contrib. Nephrol., 1987, 58, 25-29.
P. Jungers, M. Daudon, A. Le Duc, Lithiase Urinaire, Flammarion, Paris, 1989.
M. Daudon, P. Jungers, Drugs, 2004, 64, 245-275.
M. Daudon, V. Frochot, D. Bazin, P. Jungers, Drugs, 2018, 78, 163-201.
W. Antopol, H. Robinson, Proc. Soc. Exp. Biol. Med., 1939, 40, 428-439.
R. W. Barnes, G. K. Kawaichi, J. Urol., 1943, 49, 324-330.
A. Abaza, “Sulfamidothérapie intestinale”, in Acquisitions médicales récentes dans les pays alliés, Doin & Cie, Paris, 1946, 260-283.
D. Lehr, Ann. N. Y. Acad. Sci., 1957, 69, 417-447.
H. Otto, V. Allesch, Urologe, 1969, 8, 202-204.
W. H. Siegel, J. Urol., 1977, 117, 397.
M. Rincé, P. Dudognon, C. Moesch, C. Leroux-Robert, Paraplegia, 1992, 30, 750-751.
D. M. Albala, E. L. Prien, H. A. Galal, J. Endourol., 1994, 8, 401-403.
C. Catalano-Pons, S. Bargy, D. Schlecht, M. D. Tabone, G. Deschênes, A. Bensman, T. Ulinski, Pediatr. Nephrol., 2004, 19, 928-931.
F. de Liso, G. Garigali, C. FerrarisFusarini, M. Daudon, G. B. Fogazzi, Clin. Chim. Acta, 2016, 452, 106-108.
H. Beaufils, G. Deray, C. Katlama, E. Dohin, D. Henin, V. Sazdovitch, C. Jouanneau, Lancet, 1990, 336, 755.
L. Maurice-Estepa, M. Daudon, C. Katlama, C. Jouanneau, V. Sazdovitch, B. Lacour, H. Beaufils, Am. J. Kidney Dis., 1998, 32, 392-400.
A. Dessombz, D. Bazin, P. Dumas, C. Sandt, J. Sule-Suso, M. Daudon, PLoS One, 2011, 6, article no. e28007.
H. R. Chang, P. M. Pella, N. Engl. J. Med., 2006, 355, 2158-2159.
V. Frochot, D. Bazin, E. Letavernier, C. Jouanneau, J. P. Haymann, M. Daudon, C. R. Chim., 2016, 19, 1565-1572.
N. Pabla, Z. Dong, Kidney Int., 2008, 73, 994-1007.
E. Esteve, D. Bazin, C. Jouanneau, S. Rouzière, A. Bataille, A. Kellum, K. Provost, C. Mocuta, S. Reguer, K. Jorissen, J. J. Rehr, A. Hertig, E. Rondeau, E. Letavernier, J. P. Haymann, M. Daudon, P. Ronco, C. R. Chim., 2016, 19, 1586-1589.
B. Ettinger, N. O. Oldroyd, F. Sorgel, JAMA, 1980, 244, 2443-2445.
R. A. Carey, M. M. Beg, C. F. McNally, P. Tannenbaum, Clin. Ther., 1984, 6, 302-309.
D. P. Dooley, M. E. Callsen, J. A. Geiling, Mil. Med., 1989, 154, 126-127.
M. C. Carr, E. L. Prien Jr, R. K. Babayan, J. Urol., 1990, 144, 1339-1340.
M. Daudon, M. F. Protat, R. J. Réveillaud, Néphrologie, 1982, 3, 119-123.
D. Farge, M. W. Turner, D. R. Roy, S. Jothy, Am. J. Kidney Dis., 1986, 8, 445-449.
L. F. Roy, J. P. Villeneuve, A. Dumont, L. R. Dufresne, M. A. Duran, C. Morin, J. Jobin, Am. J. Nephrol., 1991, 11, 486-488.
P. G. Werness, J. H. Bergert, L. H. Smith, J. Lab. Clin. Med., 1982, 99, 254-262.
F. Sorgel, B. Ettinger, L. Z. Benet, J. Urol., 1985, 134, 871-873.
F. Ginsberg, R. P. Bourguignon, P. Smets, J. P. Famaey, Curr. Med. Res. Opin., 1983, 8, 562-569.
R. J. Réveillaud, M. Daudon, M. F. Protat, M. Rymer, E. Amar, J. Pottier, Néphrologie, 1980, 1, 3-8.
M. Daudon, M. F. Protat, R. J. Réveillaud, Ann. Biol. Clin., 1983, 41, 105-111.
M. Normand, J. L. Cayotte, M. Gottis-Normand, C. Patouraux, Néphrologie, 1985, 6, 33.
M. Daudon, R. J. Réveillaud, B. Bigorie, Presse Méd., 1988, 17, 869.
C. Moesch, M. Daudon, J. Leymarie, C. Raby, Eur. J. Clin. Chem. Clin. Biochem., 1993, 31, 329-333.
F. Lammert, K. Gurusamy, C. W. Ko, J. F. Miquel, N. Méndez-Sánchez, P. Portincasa, K. J. van Erpecum, C. J. van Laarhoven, D. Q. H. Wang, Nat. Rev. Dis. Primers, 2016, 2, article no. 16024.
I. A. D. Bouchier, Keio J. Med., 1992, 41, 1-5.
A. Davido, P. Hallali, T. Boutchnei, Rev. Med. Int., 1989, 10, 113-117.
B. H. Stricker, R. R. de Groot, J. H. Wilson, Lancet, 1990, 336, 943-944.
M. Gaultier, C. Bismuth, M. L. Efthymiou, L. Morel-Maroger, A. Romion, Nouv. Presse Méd., 1972, 1, 3125-3128.
M. Daudon, L. Estepa, J. P. Viard, D. Joly, P. Jungers, Lancet, 1997, 349, 1294-1295.
S. P. Blake, M. M. J. McNicholas, V. Raptopoulos, Am. J. Roentgenol., 1998, 171, 717-720.
C. P. Sundaram, B. Saltzman, J. Endourol., 1999, 13, 309-312.
M. Jaradat, C. Phillips, M. N. Yum, H. Cushing, S. Moe, Am. J. Kidney Dis., 2000, 35, article no. E16.
J. S. Herman, N. J. Ives, M. Nelson, B. G. Gazzard, P. J. Easter-brook, J. Antimicrob. Chemother., 2001, 48, 355-360.
J. Pacanowski, J. M. Poirier, I. Petit, J. L. Meynard, P. M. Girard, AIDS, 2006, 20, 2131.
C. Couzigou, M. Daudon, J. L. Meynard, F. Borsa-Lebas, D. Higueret, L. Escaut, D. Zucman, J. Y. Liotier, J. L. Quencez, K. Asselah, T. May, D. Neau, D. Vittecoq, Clin. Infect. Dis., 2007, 45, e105-e108.
K. M. Chan-Tack, M. M. Truffa, K. A. Struble, D. B. Birnkrant, AIDS, 2007, 21, 1215-1218.
Y. Moriyama, Y. Minamidate, M. Yasuda, H. Ehara, M. Kikuchi, T. Tsuchiya, T. Deguchi, H. Tsurumi, Urol. Res., 2008, 36, 275-277.
Y. Hamada, T. Nishijima, K. Watanabe, H. Komatsu, K. Tsukada, K. Teruya, H. Gatanaga, Y. Kikuchi, S. Oka, Clin. Infect. Dis., 2012, 55, 1262-1269.
M. Lafaurie, B. De Sousa, D. Ponscarme, N. Lapidus, M. Daudon, L. Weiss, C. Rioux, E. Fourn, C. Katlama, J. M. Molina, PLoS One, 2014, 9, article no. e112836.
K. T. Tashima, J. Horowitz, S. Rosen, N. Engl. J. Med., 1997, 336, 138-140.
F. Martinez, H. Mommeja-Marin, L. Estepa-Maurice, H. Beaufils, M. Bochet, M. Daudon, G. Deray, C. Katlama, Nephrol. Dial. Transplant., 1998, 13, 750-753.
D. W. Grabe, G. Eisele, C. Miller, J. Singh, D. Stein, Clin. Nephrol., 1999, 51, 181-183.
U. C. Brewster, M. A. Perazella, Am. J. Kidney Dis., 2004, 44, e81-e84.
H. Izzedine, M. B. M'Rad, A. Bardier, M. Daudon, D. Salmon, AIDS, 2007, 21, 2357-2358.
D. Viglietti, J. Verine, N. De Castro, A. Scemla, M. Daudon, D. Glotz, E. Pillebout, Antivir. Ther., 2011, 16, 119-121.
P. Cochat, N. Cochat, M. Jouvenet, D. Floret, C. Wright, X. Martin, J. J. Vallon, L. David, Nephrol. Dial. Transplant., 1990, 5, 974-976.
G. Feher, A. Benczik, E. Szabo, I. Réthy, M. Berényi, Orv. Hetil., 1999, 140, 769-771.
R. A. de Moor, A. C. Egberts, C. H. Schroder, Eur. J. Pediatr., 1999, 158, 975-977.
S. Chutipongtanate, V. Thongboonkerd, Biochem. Biophys. Res. Commun., 2011, 406, 396-402.
X. Shen, W. Liu, X. Fang, J. Jia, H. Lin, M. Xu, H. Geng, Int. Urol. Nephrol., 2014, 46, 1909-1914.
N. Chopra, P. L. Fine, B. Price, I. Atlas, J. Urol., 2000, 64, 438.
M. F. Najjar, M. Rammah, A. Oueslati, F. M'Henni, M. A. Ben Amor, H. Zouaghi, Biologiste, 1988, 22, 215-220.
N. Li, X. Zhou, J. Yuan, G. Chen, H. Jiang, W. Zhang, Pediatrics, 2014, 133, e917-e922.
W. R. Gerritsen, A. Peters, F. C. Henny, J. R. Brouwers, Nephrol. Dial. Transplant., 1987, 2, 382-383.
R. Montagnac, C. Briat, F. Schillinger, H. Sartelet, P. Birembaut, M. Daudon, Néphrol. Thér., 2005, 1, 44-51.
P. Stratta, E. Lazzarich, C. Canavese, C. Bozzola, G. Monga, Am. J. Kidney Dis., 2007, 50, 330-335.
K. Kammoun, F. Jarraya, S. Makni, L. Ben Mahmoud, M. Kharrat, M. Ben Hmida, K. Zeghal, T. Boudawara, J. Hachicha, Iran J. Kidney Dis., 2014, 8, 240-242.
M. Khan, L. M. Ortega, N. Bagwan, A. Nayer, J. Nephropathol., 2015, 4, 29-31.
R. Goli, K. K. Mukku, S. B. Raju, M. S. Uppin, Indian J. Nephrol., 2017, 27, 231-233.
D. P. Jones, L. Gaber, G. R. Nilsson, E. D. Brewer, F. B. Staple-ton, Clin. Pediatr. (Phila), 1993, 32, 735-739.
J. J. Boffa, H. De Preneuf, L. Bouadma, M. Daudon, J. L. Pallot, Presse Méd., 2000, 29, 699-701.
L. Labriola, M. Jadoul, M. Daudon, Y. Pirson, M. Lambert, Clin. Nephrol., 2003, 59, 455-457.
C. Rafat, J. P. Haymann, S. Gaudry, V. Labbé, R. Miguel-Montanes, N. Dufour, M. Daudon, D. Dreyfuss, J. D. Ricard, Kidney Int., 2014, 86, 1065-1066.
A. S. Garnier, J. Dellamaggiore, B. Brilland, L. Lagarce, P. Abgueguen, A. Furber, E. Legrand, J. F. Subra, G. Drablier, J. F. Augusto, J. Clin. Med., 2020, 9, article no. 2022.
L. Thomas, C. Le Beller, T. Trenque, J. Michot, M. Zenut, E. Letavernier, N. Mongardon, D. Vodovar, Br. J. Clin. Pharmacol., 2020, 86, 2256-2265.
T. P. Lodise, N. Patel, B. M. Lomaestro, K. A. Rodvold, G. L. Drusano, Clin. Infect. Dis., 2009, 49, 507-514.
Y. Luque, K. Louis, C. Jouanneau, S. Placier, E. Estève, D. Bazin, E. Rondeau, E. Letavernier, A. Wolfromm, C. Gos-set, A. Boueilh, M. Burbach, P. Frère, M. C. Verpont, S. Vandermeersch, D. Langui, M. Daudon, V. Frochot, L. Mesnard, J. Am. Soc. Nephrol., 2017, 28, 1723-1728.
E. Esteve, Y. Luque, J. Waeytens, D. Bazin, L. Mesnard, C. Jouanneau, P. Ronco, A. Dazzi, M. Daudon, A. Deniset-Besseau, Anal. Chem., 2020, 92, 7388-7392.
M. Zupancic, P. Bukovec, Acta Pharm., 1996, 46, 221-228.
E. Steadman, D. W. Raisch, C. L. Bennett, J. S. Esterly, T. Becker, M. Postelnick, J. M. McKoy, S. Trifilio, P. R. Yarnold, M. H. Scheetz, Antimicrob. Agents Chemother., 2010, 54, 1534-1540.
C. Cuervo, J. González, V. Rives, M. A. Vicente, AAPS Pharm. Sci. Tech., 2013, 14, 128-132.
L. G. Carbone, B. Bendixen, G. B. Appel, Am. J. Kidney Dis., 1988, 12, 72-75.
S. Christin, A. Baumelou, S. Bahri, M. Ben Hmida, G. Deray, C. Jacobs, Nephron, 1990, 55, 233-234.
J. M. Molin, X. Belenfant, T. Doco-Lecompte, J. M. Idatte, J. Modai, AIDS, 1991, 5, 587-589.
R. Hein, R. Brunkhorst, W. F. Thon, I. Schedel, R. E. Schmidt, Clin. Nephrol., 1993, 39, 254-256.
J. L. Potter, W. G. Kofron, Clin. Chim. Acta, 1994, 230, 221-224.
S. Coward, M. E. Kuenzig, G. Hazlewood, F. Clement, K. McBrien, R. Holmes, R. Panaccione, S. Ghosh, C. H. Seow, A. Rezaie, G. G. Kaplan, Inflamm. Bowel Dis., 2017, 23, 461-472.
G. L. Plosker, K. F. Croom, Drugs, 2005, 65, 1825-1849.
D. Teshima, B. Hino, K. Makino, T. Yano, Y. Itoh, Y. Joh, M. Iida, R. Oishi, J. Clin. Pharm. Ther., 2003, 28, 239-242.
C. J. Buggé, S. R. Gautam, L. E. Parke, J. T. Mason, D. B. Garcia, J. Pharm. Sci., 1990, 79, 1095-1098.
J. Carson, G. S. Smith, Lancet, 1942, 2, 359.
R. C. S. Benson, R. C. Percival, Lancet, 1942, 2, 360.
H. Burt-White, A. G. Johnson, Br. Med. J., 1943, 2, 508.
A. Nicoll, J. R. Army, Med. Corps., 1947, 89, 135-138.
B. L. Raina, Indian Med. Gaz., 1946, 81, 505-506.
C. W. Nealey, Br. Med. J., 1946, 1, 202.
D. B. Sillar, D. Kleinig, Br. J. Urol., 1993, 71, 750-751.
E. Erturk, J. B. Casemento, K. R. Guertin, A. S. Kende, J. Urol., 1994, 151, 1605-1606.
R. Yanagisawa, T. Kamijo, Y. Nagase, Nihon Hinyokika Gakkai Zasshi, 1999, 90, 462-465.
M. Saito, C. Takahashi, G. Ishida, H. Kadowaki, S. Hirakawa, I. Miyagawa, J. Urol., 2001, 165, 1985-1986.
P. J. Russinko, S. Agarwal, M. J. Choi, P. J. Kelty, Urology, 2003, 62, 748.
A. S. De Koninck, L. A. Groen, H. Maes, A. G. Verstraete, V. Stove, J. R. Delanghe, Clin. Lab., 2016, 62, 235-239.
K. Ogawa, K. Sakaguchi, S. Oka, S. Nagamoto, K. Kurosawa, S. Urakami, T. Okaneya, Nihon Hinyokika Gakkai Zasshi, 2019, 110, 41-46.
M. Durando, H. Tiu, J. S. Kim, Am. J. Kidney Dis., 2017, 70, 869-873.
A. K. Azad Khan, J. Piris, S. C. Truelove, Lancet, 1977, 2, 892-895.
D. L. French, J. W. Mauger, Pharm. Res., 1993, 10, 1285-1290.
P. Desreumaux, S. Ghosh, Aliment. Pharmacol. Ther., 2006, 24, 2-9.
H. D. Cohen, K. M. Das, J. Clin. Gastroenterol., 2006, 40, S150-S154.
G. Corrigan, P. E. Steven, Aliment. Pharmacol. Ther., 2000, 14, 1-6.
J. P. Gisbert, Y. González-Lama, J. Matér. Inflamm. Bowel Dis., 2007, 13, 629-638.
M. N. Hasan, H. G. Tiselius, Urolithiasis, 2013, 41, 271-272.
H. Jacobsson, J. Eriksen, P. Karlén, Am. J. Case Rep., 2013, 14, 551-553.
B. Corbery, S. Lebdai, S. Borojeni, P. Bigot, A. R. Azzouzi, T. Culty, Urol. J., 2018, 15, 54-55.
M. Simsek, N. K. H. de Boer, Am. J. Gastroenterol., 2019, 114, 1359-1360.
A. Vilchez, J. A. Orts, S. F. Scheirs, G. Benavent, Arch. Esp. Urol., 2020, 73, 561-564.
eHealthMe, “Mesalamine and kidney stones, a phase IV clinical study of FDA data-eHealthMe [Internet]”, 2021, available at: https://www.ehealthme.com/ds/mesalamine/kidney-stones.
M. C. Sighinolfi, A. Eissa, L. Bevilacqua, A. Zoeir, S. Ciarlariello, E. Morini, S. Puliatti, V. Durante, P. L. Ceccarelli, S. Micali, G. Bianchi, B. Rocco, Paediatr. Drugs, 2019, 21, 323-344.
U. Klotz, K. E. Maier, Dig. Dis. Sci., 1987, 32, S46-S50.
M. D. Kappelman, S. L. Rifas-Shiman, K. Kleinman, D. Ollendorf, A. Bousvaros, R. J. Grand, J. A. Finkelstein, Clin. Gastroenterol. Hepatol., 2007, 5, 1424-1429.
M. Barreiro-de Acosta, F. Magro, D. Carpio, P. Lago, A. Echarri, MD, J. Cotter, S. Pereira, R. Goncalves, A. Lorenzo, L. Carvalho, J. Castro, L. Barros, J. Amil Dias, S. Rodrigues, F. Portela, C. Dias, A. da Costa-Pereira, Inflamm. Bowel Dis., 2010, 16, 1227-1238.
J. D. Betteridge, S. P. Armbruster, C. Maydonovitch, G. R. Veerappan, Inflamm. Bowel Dis., 2013, 19, 1421-1427.
B. César da Silva, A. Castro Lyra, R. Rocha, G. Oliveira Santana, World J. Gastroenterol., 2014, 20, 9458-9467.