Abstract :
[fr] L’admissibilité d’une preuve, à savoir la vocation à être prise en considération comme élément de preuve, s’apprécie de manière différente selon qu’il s’agit d’un litige en matière pénale ou en matière civile au sens large. On distingue le système de la preuve libre (matière pénale) et celui de la preuve réglementée (matière civile).
L’admissibilité est une question de fond. La question de l’admissibilité des preuves est, depuis plusieurs années, dominée par la jurisprudence de la Cour de cassation initiée par le célèbre arrêt Antigone du 14 octobre 2003, et selon laquelle les preuves irrégulièrement obtenues sont désormais admissibles, sauf si certains vices sont constatés. La circonstance qu’une preuve ou un élément de preuve a été obtenu illicitement n’entraîne pas l’exclusion de la preuve, même si cette irrégularité consiste dans une violation de droits fondamentaux garantis par les Conventions internationales ou la Constitution. Si le vice dans l’obtention de la preuve produite aux débats n’est pas sanctionné de nullité par la loi, c’est au juge qu’il appartient d’apprécier les conséquences de l’irrégularité sur la recevabilité de ce moyen de preuve : celui-ci ne sera pas pris en considération par le juge pour forger sa conviction si l'irrégularité commise a entaché la fiabilité de la preuve ou si elle compromet le droit à un procès équitable.
L’arrêt de la Cour de cassation du 10 mars 2008 a, selon la grande majorité des commentateurs, étendu la jurisprudence Antigone à la matière civile, réalisant ainsi une unification de la jurisprudence afférente à ce question.
Que le procès soit civil ou pénal, le droit au procès équitable et le principe de proportionnalité se sont substitués au principe de la légalité de la preuve. La tâche du juge s’en trouve complexifiée mais en contrepartie, il dispose de plus de moyens de réconcilier la vérité vraie et la vérité déclarée.
Cette jurisprudence a été adoptée sous l’influence des droits étrangers. Le droit comparé révèle que d’autres systèmes juridiques considèrent que la justice serait parfois bien plus discréditée par un refus de prendre en considération des éléments de preuve recueillis de manière illégale que par leur admission et confient au juge le pouvoir de veiller à préserver cette image de la justice en sauvegardant l’équité du procès.
[nl] De toelaatbaarheid van bewijs, te weten de geschiktheid om als bewijsmateriaal te worden aanvaard, wordt verschillend beoordeeld naargelang het gaat over een strafrechtelijk of een burgerlijk geschil sensu lato. Een onderscheid wordt gemaakt tussen enerzijds het vrij bewijs in strafzaken en anderzijds het gereglementeerd bewijs is burgerlijke zaken.
De toelaatbaarheid raakt het materiële recht. Sinds enkele jaren wordt de kwestie van de toelaatbaarheid van bewijs beheerst door het befaamde arrest Antigoon van 14 oktober 2003 van het Hof van Cassatie. Daaruit vloeit voort dat de op onrechtmatige wijze verkregen bewijselementen voortaan toelaatbaar zijn behalve als bepaalde gebreken worden vastgesteld. Het feit dat een bewijselement op een onrechtmatige wijze werd verkregen, impliceert niet per definitie het weren ervan, ook al houdt deze onrechtmatigheid een miskenning in van verdragsrechtelijk of grondwettelijk gewaarborgde grondrechten. Tenzij het bewijs behept is met nietigheid, komt het aan de rechter toe de gevolgen van de onrechtmatigheid op de toelaatbaarheid van dit bewijsmateriaal te beoordelen. Bij het vormen van zijn overtuiging, zal de rechter dit bewijsmiddel niet in overweging nemen wanneer de begane onrechtmatigheid de betrouwbaarheid van het bewijs heeft aangetast, of het recht op een eerlijk proces in het gedrang heeft gebracht.
Volgens de meerderheid in de rechtsleer heeft het arrest van het Hof van Cassatie van 10 maart 2008 de eerdere Antigoonrechtspraak verruimd tot burgerlijke zaken en daardoor de eenheid van de rechtspraak op dit punt tot stand gebracht.
Zowel in de burgerlijke als strafrechtelijke rechtspleging wordt het beginsel van rechtmatigheid van de bewijsgaring vervangen door het recht op een eerlijk proces en het proportionaliteitsbeginsel. Daardoor wordt de taak van de rechter ingewikkelder, daar staat tegenover dat hij over meer middelen beschikt om de echte waarheid en de verklaarde waarheid te verzoenen.
Deze rechtspraak is tot stand gekomen onder de invloed van het buitenlands recht. Rechtsvergelijking leert ons dat in andere rechtsstelsels de justitie soms meer in diskrediet wordt gebracht door het weren van onwettig verkregen bewijsmateriaal dan door het in acht nemen daarvan en dat het aangewezen is aan de rechter de bevoegdheid te geven om dit imago van de justitie te beschermen door het vrijwaren van de eerlijkheid van het proces.
